رنک الکسا

کتیبه سنگى به خط پهلوى، منطقه باستانى بیستون، هرسین

تعریف :کتیبه در فرهنگ فارسى معین تعریف آن به این صورت آمده است. 'نوشته‌اى که بر سر در ورودى دیوار ابنیه (کاخ‌ها، مساجد، اماکن متبرکه و غیره) یا بر بدنهٔ کوه به خطوط مختلف نویسند: کتیبه بیستون' علاوه بر این کتیبه برحاشیه بالاى صفحات کتاب نیز اطلاق شده است.

در زبان‌هاى ایران باستان، کتیبه‌ بیشتر شامل نبشته‌هائى است که بر دیوار کاخ‌ها، دامنهٔ کوه‌ها، الواح گلی، فلزی، نقش‌ها و نوشته‌هاى روى سکه‌ها، قطعه‌هاى سنگی، چرم و غیر از آن نوشته شده است. در فارسى امروز واژهٔ کتیبه و سنگ نبشته هر دو به‌کار مى‌رود.

نخستین آثار خطى بشر بر روى موادى سخت همچون سنگ، عاج، استخوان، فلز و خشت بوده و بعدها بر روى چرم نیز نوشته شده است. با کشف پاپیروس و کاغذ، نوشتن بر سنگ و مواد سخت به‌تدریج منسوخ گردید. این گونه نگارش در تمام ملت‌هائى که پیشینهٔ تاریخى کهن دارند، در گونه‌هاى متفاوت به‌چشم مى‌خورد.

در ایران پیش از اسلام، کتیبه‌نگارى محدودهٔ وسیعى را در بر مى‌گیرد؛ که شامل دوره باستان و دوره میانه است. دورهٔ باستان که محدودهٔ زمانى پادشاهى هخامنشیان و دورهٔ میانه شامل دورهٔ اشکانیان و ساسانیان را در بر مى‌گیرد. از دورهٔ پیش از هخامنشیان نیز کتیبه‌هائى به خطاهاى غیر ایرانى از جمله سومری، میخى بین‌النهرین، اورارتو و احتمالاً با خط تصویرى به‌دست آمده است.